Karapapak

 Karapapak Türkleri; (Kendi adlandırmaları; Karapapah, Karapapahlar, Qarapapaq, Terekeme) Borçalı-Kazak boyundan gelen, Kıpçak Kuman, Bulgar ve Hazar Türkleri'nin Ön-Asya'daki koludur. Borçalı ve Kazak diye iki kola ayrılırlar. Kafkasya'da ve yakın bölgelerde dağınık bir vaziyette yaşayan Karapapak Türkleri'ne, siyah astragan kalpak giydikleri için komşuları bu adı vermişlerdir. Karapapaklar bazen Karakalpaklarla karıştırılır. Ama herhangi bir bağıntısı bulunmamaktadır.

Terekeme terimi Arapça Türkmen kelimesinin çoğulu Terakime'den gelmektedir.

Tarihsel bilgi 

Çıldır ve Ardahan’daki Karapapaklar (ve Terekemeler) önceden Güney Gürcistan’da da, Kazak Şemsettin Hanlığı'nın Kazak ve Borçalı bölgelerindeki Debed ve Borçalı nehirleri boyunca yaşarlardı. 1828 yılında imzalanan Türkmençay Anlaşması’ndan sonra bir bölümü Kars’a ve bir bölümü de Azerbaycanı'nın Sulduz bölgesine, Uşnu’nun doğusuna göç etti. Karapapaklar ayrıca Hazar Denizi kıyısında, Gamri Uzun’dan Derbent’e uzanan ovada yaşardı.

 

90-100 hanelik bir Terekeme grubu, 1904 yılında Türkiye’ye yerleşmek için başvuruda bulundu. Bir kısmı o zaman Rusların elinde bulundurduğu Kars’a, bir kısmı Ardahan geldi; diğerleri Adana’ya, geri kalanlar ise 1914 yılında Malazgirt’ten Sivas’ın Tutmaç, Büyükköy ve Kurdoğlu, Kızıldikme, Kuşkaya ve Yarhisar köylerine göç ettiler. Fakat daha önce, 1877’de, Sivas’ta ( Yıldızeli´nde ) en az 20 Terekeme köyü bulunmaktaydı. Aynı zamanda Tokat, Amasya'da Terekeme Köyleri bulunmaktadır.

 

Diğerleri ise 1921’de Rusların çekilmesiyle Kars’a geldiler; bunlar Gümrü Antlaşması'yla gerçekleşen nüfus mübadelesiyle Akbaba, Tiflis, Kazak ve Borçalı bölgelerinden göç ettiler.

Von Hellwald’ın (1878-99) kaydettiğine göre, Rus işgalinden önce Osmanlı topraklarında 105 köyde 29.000 Karapapak yaşıyordu.

Din 

 

Karapapak Türkleri İslam dini Hanefi mezhebine mensuptur.
 

Dil 

Terekemece. Türkçe'nin kendilerine has bir şivesini konuşmaktadırlar. Fakat ne tam Anadolu Türkçesi ne da Azeri Türkçesidir, Bundan dolayı Terekemece veya Karapapakça demek doğru olacaktır. Zira Anadolu şivesinde olmayan bazı sesler ve harfler ancak X, Q kullanılmak sureti ile Terekemece'de hayat bulabiliyor.

 

ÖRN :  xangel (ğğangel) : Mantı

ÖRN :  xaber  (ğaber)   : Haber

ÖRN :  ayaq   (ayağğ)   : Ayak

Hala Türkiye tarafından yeterli bilimsel bir araştırma yapılmamıştır. Bilinen sadece Sovyet Milliyetler Komiserliğinin araştırmaları vardır. Bu raporların ve belgelerin akibeti de belli değildir..

 

Genel Nüfus Dağılımı 

 

Kars, Tiflis, Bakü üçgeni arasındaki ve çevrenideki topraklar Terekemelerin doğal ana yurtlarıdır (Neredeyse tüm Aşağı Kafkaya)... 

Türkiye içinde ; Kars Muş Amasya üçgeni Terekeme nüfusu açısından zengindir.

 

Özellikle, Kars Çıldır ve Arpaçay Selim, Susuz, Kağızman, Ağrı,Taşlıçay,Tutak Sivas (kangal-ulaş) Muş-Bulanık ilçelerinde bulunurlar.

 

1900 yıllarda ve daha önceki göçlerde ; -Muş-Malazgirt,Bulanık -Amasya -Sivas ve çevre illerine de Osmanlı devleti tarafından "müslüman-türk-sunni" nüfusunu dengelemek açısından Terekemeler yerleştirilmiş ve bazı diğer halklara mensup vatandaşlardan alınan evler ve hatta topraklar verilmiştir. Bu 3 il ve Tokat, Ağrı, Erzurum ile çevrelerinde halihazırda Terekemeler yaşamaktadır.

 

Rusların 1877’de Kars’ı işgal etmelerinden sonra, içlere doğru çekilen Karapapaklar Sivas, Tokat ve Zile’de köyler oluşturmuşlardır. Bunlardan biri olan Acıyurt, 1877’de hali hazırda Karapapak nüfusuna sahiptir. Ayrıca Kayseri’de iki köyün (Pınarbaşı ve Sarız) Karapapak nüfusuna sahip olduğu kaydedilmiştir. bu arada Amasyada unutulmamalıdır.

 

1926.yıl Sovyetler Birliği nüfus sayımına göre Güney Kafkasya`da 6 311 kişi kendini Karapapak olarak tanımlamıştır (3252 erkek ve 3059 kadın).

 

Erzurum 

 

Horasan ilçesi (özellikle Azap, Zars Köyleri,sanamer ), Hasankale(Pasinler) ilçesinde değişik köy ve ilçe merkezinde, Erzurum-Merkez'de değişik yerlerde(örneğin; Şıh Köyü) Karapapaklar yaşamaktadır. Bilinmeyen birçok köyde de olduğunu tahmin ediyorum.Aşkale Kavurmaçukuru köyü.

 

SİVAS 

 

Acıyurt, Kurdoğlu, Kuşkayası, Karakalesi, Kızıldikme, Çamlıveren, Akpınar,Yaser,Kürkçü,Hüyüklüyurt,Osmandede,Yarhisar,Tutmaç

 

Tokat 

 

Süleymaniye, Fatih, Hatippınarı, Osmanpınarı, Çiçekpınarı,Reşadiye ve karışık olarak il genelindeki birçok köyde.

 

Amasya 

 

Alabedir, Alakadı, Ayrancı,Kürtler,Korudüzü

 

Ardahan 

 

Merkez Kötemeli mahallesi (Yenimahalle) ile Alagöz köyü (%98), Uğurtaşı köyü (%90),Çullu köyü,Yenidemirkapı köyü,Büyüksütlüce köyü (%90),yaylacık (%95),yiğitkonağı (%95) köylerinde terekemeler yaşamaktalar.Çıldır ilçesinin %90 nüfusu terekemedir,

 

Muş
Bulanık köyleri: Akçan,Yoncalı, Balotu( teyğut), Arakonak ( Odunçor), Üçtepe (Mirbar), Mescitli

Ağrı 

 

Aşağıküpkıran (şehirle birleştiği için artık bir Türk köyü denemez ama eski köy kısmında karapapaklar çoğunluktur) Baloluk (keşiş,köyde çok az karapapak ve hasan baba yaşamaktadır) Çukurçayır (yekmal..%100) Yığıntepe (%50) Yolluyazı (dambat...%50 burada yaşayan seyhan,çelik,cengiz,polat soy adına sahip aileler şimdi gürcistanın başkenti olan tiflisten gelme karapapaklardır.Soyun büyük bölümü şu an bursada ikamet etmektedir.Bu ailenin Çok önemli mevkiilerde fertleri bulunmaktadır.(bilgi sahibi:^^yahya seyhan^^ "mustafa seyhan".ve ^^harun seyhan^^) Yolugüzel (boşik...%50) Geçitalan (gerger...%30) Hıdır (%70) Otlubayır (mezre.. %100) Özbaşı (birikan..%70) Yazılı (mengeser..%100) Suçatağı(demizxan %80) Oğlaklı(korkoadaman köyü %30'u ve bağlı mezrası karapapaktır) Eskiharman(Gevrgevrik,Bu köyde Geçitalan köyünden gelip yerleşen aileler vardır %20) Yoncalı (%30,köy yavaş yavaş karapapak kimliğini kaybetmektedir) Kazlı(bu köyde 3-5 hane karapapak mevcuttur) Ballıbostan (Gazer,bu köyün yarısı başta Aslan ve Polat aileleri karapapak asıllıdır fakat günlük hayatta kürtçe konuşulmaktadırlar) Bir zamanlar karapapak köyü olan Hacıhano(Ağılbaşı)ve Sofyan (Çakıroba)köylerinde karapapak kalmamaıştır.Tezeren (Amat) ve Tellisırt (Cimkan) köyleri de Türk olup Ahıskalı veya Karapapak olmaları muhtemeldir.

 

Eleşkirt 

 

Güvence (çilikan..%30) Mollasüleyman(bu köy karapapak veya ahıskalı %50) Süzgeçli (remika...%80) Uzunyazı (hoşyan.karapapak veya ahıskalı.%90) Yücekapı (hanzır..beldedir karapapk veya ahıskalı %70)çiftepınar=çeli ve arifbey köyleri'nin yarısı ,ayrıca merkezde de kalabalık bir ahıskalı nüfus vardır..dolutaş=mardo köyünde de 3-5 hane karapapak Türkü bulunur.. 

 

Taşlıçay 

 

Tamamı terekemedir azeri yok denecek kadar azdır.Terekeme varlıgını korumaktadır.(maalesef katılmayacağım..merkez %40 azeri denilen caferi mezhebinden Türk (yaklaşık 2000 kişi) ve kalanı 20-25 hane karapapak dışında kürt,ayrıca yk.taşlıcay ve yassıkaya (hocik) köyleri yarı yarıya azeri ve kalan nüfus kürttür..karapapak köyleri; ikiyamaç=mirzahan %60,geçitveren=gülasor %95,yk.toklu=yk.gundeperi %80,aş.toklu=aş.gundeperi %30,kumlubucak %50...ayrıca bayramyazı=aligor köyünde 3-5 hane azeri ve çöğürlü=leşko köyünde 3-5 hane karapapak yaşar..)

 

Tutak

 

Akyele(mollaşemdin),Bayındır,Geçimli(şemi,artık bu köyde yok),suvar(artık bu köyde yok)Daldalık(şeyhzilan),Esmer, Aş.Külecik (dadıkan) İsaabat,Kılıçgediği(hanik),Sincan,Tuluklu(Musik veya Atayurt),Yayıklı(ohan),Çobanoba,Palandöken(çok az), Ekincek(Sevik),Gültepe.. ayrıca tutak merkezin en az %60 ı karapapaktır.

 

Gürcistan 

 

Samshe-Javakheti ( Güneybati Gürcistanda ) Akhalkalaki ( Ahılkelek) Bogdanovka ilçelerinde yaşarlar ama asıl büyük kısmı 1944 Ahıska Sürgününde Rusya'nın muhtelif yerlerine sürgün edilmişlerdir. Başka bir Karapapak Topluluğu da Doğu Gürcistan'da Borçalı'da ikamet etmekdedirler.Halen Gürcistan sınırları içerisinde binlerce karapapak yaşamktadır. Azerbaycan sınırına yakın birçok köy bulunmaktadır.

 

İran (Güney Azerbaycan) 

 

Bilhassa Sulduz Bölgesinde yaşarlar.

 

Rusya Federasyonu 

 

Dağıstan da 10 Terekeme Köyü olduğu belirtilmektedir.bunlar:Cimikent;Ulu-Terekeme; Tatlar;Berekey;Karadağlı; Padar; Deliçoban; Velikent; Salik;Kala. Aynı zamanda Stavropol da 1944 Ahıska Vilayetinden sürgün edilen Karapapak Türkleri ikamet etmekdedirler. Bunların büyük kısmını ABD ye iskan için bekletilmektedir.

 

Ermenistan 

 

Bilhassa Kuzeybatı Ermenistan Bölgesi ( Şirak Vilayeti ) de 1988 öncesine kadar büyük bir Karapapak topluluğu yaşamaktaydı. Özellikle Türkiye sınırı boyunca uzanan Amasya (Akbaba) rayonu (bölgesi) yüzde 90 karapapak nüfusuna sahipti. Bölgenin Güllübulag, Okçuoğlu, Balıklı, Qaraçentiy (Karaçanta), İbiş, Tepeköy, Öksüz, Qeremmed (Karamehmet) ve başka köyleri önemli karapapak yurtlarıydı. Amasya sözcüğü Anadolu`nun Amasya şehrinden göçmen Ermeniler tarafından genç nesile o toprakların kendilerine aitliğini hatırlatmak için konulmuştur. Amasya bölgesi iki kısım Karapapak toplumu barındırırdı: Akbaba (dağlık kesim) - Sünni, Şöreyil (ovalık kesim) - Şii Türkler. 1921.yıl Kars Anlaşması imzalanarken Şöreyil bölgesinin üçte ikisi Kars ilinin Akyaka ve başka ilçelerini oluşturmak haliyle Türkiye`ye katılmışsa da küçük bir kısım Sovyet Ermenistanı`na terk edilmiştir. Ovalık türkleri kendilerini dağ türklerinden daha uygar sanıyorlardı. Kışın ovalık karapapakları Arpa gölü (Ermenice Ahuryan) civarında yaylalara kalkmaktaydılar. Akbaba Karapapaklarının eski yayla yerleri Çıldır Gölü dolaylarında olup Sovyetler Birliğinin kuruluşundan sonra kendilerinin yüzüne kapalı tutulmaktaydı.Bugünkü Bölge ise tamamıyla Rusların yardımıyla uygulalanan vahşi yöntemlerle Türklerden (20 bin kişi - 1988) arındırılmış durumdadır. Bu gün Akbaba Karapapakları Bakü ve Gence başta olmakla Azerbaycan`ın en çeşitli bölgelerine yayılmışlardır.

 

Ukrayna 

 

Ukraynada'ki Türk Karapapak Topluluğu 1944 Ahıska (Gürcistan) sürgünü insanlardır. Halen Ukrayna Hükümeti bu insanlara Vatandaşlık vermemekte israr etmekdedir ve olayın Gürcistan'in sorumluluğu olduğunu iddia etmektedir.

 

"http://tr.wikipedia.org/wiki/Karapapak"'dan alındı